حنجره یکی از مهم ترین ساختارهای بدن در ناحیه گردن است که نقش حیاتی در تنفس، تولید صدا و محافظت از راه هوایی ایفا می کند. درک صحیح از آناتومی حنجره و قسمت های مختلف آن، نه تنها برای دانشجویان پزشکی و گفتاردرمانی مفید است، بلکه برای هر کسی که به سلامت صدا و سیستم تنفسی علاقه دارد نیز کاربردی خواهد بود.
حنجره چیست؟
حنجره (Larynx) یک اندام توخالی و عضلانی-غضروفی است که بین حلق (Pharynx) و نای (Trachea) قرار دارد. محل دقیق آن در جلوی گردن، حدوداً در سطح مهره های گردنی C3 تا C6 است. حنجره به عنوان جعبه صوتی (Voice Box) نیز شناخته می شود، چرا که محل اصلی تولید صدا در انسان است.
قسمت های مختلف حنجره و وظایف آن ها
در آناتومی حنجره، این ساختار از اجزای مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به معرفی کامل آن ها و وظایفشان می پردازیم:
- غضروف ها (Cartilages)
حنجره از چند غضروف اصلی تشکیل شده است که به آن شکل و استحکام می دهند:
1.1 غضروف تیروئید (Thyroid Cartilage)
- توضیح: بزرگ ترین غضروف حنجره است که در جلو به صورت برجسته ای قابل لمس است (سیب آدم در مردان).
- وظیفه: محافظت از طناب های صوتی و اتصال به عضلات حنجره.
1.2 غضروف کریکوئید (Cricoid Cartilage)
- توضیح: حلقه ای کامل در زیر غضروف تیروئید.
- وظیفه: حمایت ساختاری از حنجره و اتصال به نای.
1.3 غضروف اپیگلوتیس (Epiglottis)
- توضیح: ساختاری برگ مانند که در بالای حنجره قرار دارد.
- وظیفه: هنگام بلع، پایین آمده و راه نای را می بندد تا غذا وارد نای نشود.
1.4 غضروف های آریتنوئید (Arytenoid Cartilages)
- توضیح: جفتی از غضروف ها که در پشت حنجره قرار دارند.
- وظیفه: کنترل موقعیت و کشش طناب های صوتی.
- طناب های صوتی (Vocal Cords)
- توضیح: دو جفت طناب عضلانی نازک در داخل حنجره.
- وظیفه: ارتعاش این طناب ها هنگام عبور هوا باعث تولید صدا می شود. همچنین باز و بسته شدن آن ها نقش مهمی در کنترل جریان هوا دارد.
-
عضلات حنجره
عضلات داخلی
- مثل عضله کرایکوتیروئید (Cricothyroid) و عضله تیروآریتنوئید (Thyroarytenoid).
- وظیفه: تنظیم کشش طناب های صوتی و در نتیجه تنظیم ارتفاع و شدت صدا.
عضلات خارجی
- وظیفه: بالا و پایین بردن کل حنجره، به خصوص هنگام بلع.
-
عصب دهی حنجره
حنجره عمدتاً توسط اعصاب شاخه ای از عصب واگ (Vagus nerve) به ویژه عصب لارنژیال فوقانی و تحتانی عصب دهی می شود.
- عصب لارنژیال فوقانی: به اپیگلوتیس و عضلات خارجی حنجره عصب می دهد.
- عصب لارنژیال راجعه (Recurrent laryngeal nerve): طناب های صوتی را کنترل می کند.
آسیب به این اعصاب می تواند باعث گرفتگی صدا، از بین رفتن صدا یا حتی مشکل در تنفس شود.
وظایف اصلی حنجره
-
تولید صدا (Phonation)
اصلی ترین وظیفه حنجره تولید صداست. با عبور هوا از ریه ها به سمت بالا و عبور از میان طناب های صوتی، ارتعاش ایجاد شده و صدا تولید می شود. سپس زبان، لب ها و فک شکل دهی نهایی به کلمات را انجام می دهند.
-
محافظت از راه هوایی
اپیگلوتیس در هنگام بلع غذا، به سمت پایین آمده و مانع از ورود غذا یا مایعات به نای و ریه ها می شود.
-
تنفس
حنجره مسیری برای عبور هوا به سمت نای و سپس به ریه هاست. باز بودن طناب های صوتی در زمان تنفس حیاتی است.
-
تنظیم فشار داخل شکم
با بستن کامل طناب های صوتی و فشار داخل قفسه سینه، فرد می تواند اعمالی مانند سرفه، عطسه، یا حتی زور زدن را انجام دهد. به این مکانیسم Vasalva Maneuver گفته می شود.
بیماری ها و اختلالات مرتبط با حنجره
برخی از بیماری های مرتبط با آناتومی حنجره عبارتند از:
- لارنژیت (التهاب حنجره)
- پولیپ یا گره های طناب صوتی
- فلج طناب صوتی
- سرطان حنجره
تشخیص زودهنگام و مراقبت از صدا، نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات جدی دارد.
نکاتی برای حفظ سلامت حنجره و پیشگیری از بیماری های صوتی
سلامت حنجره تأثیر مستقیمی بر کیفیت صدای انسان، نفس کشیدن و حتی بلع دارد. بی توجهی به مراقبت از این اندام حساس می تواند منجر به مشکلاتی مانند گرفتگی صدا، التهاب حنجره، یا حتی آسیب دائمی طناب های صوتی شود. در این بخش با مهم ترین توصیه های علمی برای حفظ سلامت حنجره آشنا می شویم:
-
نوشیدن آب کافی (آبرسانی مناسب به حنجره)
یکی از کلیدی ترین راه ها برای حفظ رطوبت و انعطاف پذیری طناب های صوتی، مصرف آب کافی در طول روز است. کم آبی بدن باعث خشکی مخاط حنجره شده و می تواند منجر به التهاب یا سوزش گلو شود. توصیه می شود روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید.
-
پرهیز از فریاد زدن و استفاده بیش از حد از صدا
استفاده نادرست یا بیش از حد از صدا، مانند فریاد زدن، صحبت کردن بلند در محیط های شلوغ یا آواز خواندن بدون گرم کردن صدا، می تواند باعث ایجاد گره یا پولیپ در طناب های صوتی شود. سعی کنید از صدای خود با دقت استفاده کنید و هنگام خستگی صوتی، به آن استراحت دهید.
-
خودداری از سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض دود
سیگار و دود تنباکو یکی از دشمنان اصلی حنجره هستند. نیکوتین و مواد شیمیایی موجود در دود، غشای مخاطی حنجره را تحریک کرده و خطر ابتلا به سرطان حنجره را افزایش می دهند. افراد سیگاری بیشتر در معرض لارنژیت مزمن، خشونت صدا و التهاب طناب های صوتی قرار دارند.
-
استراحت دادن به صدا پس از استفاده طولانی
اگر برای مدت طولانی صحبت کرده اید (مثلاً در جلسات، کلاس های آموزشی یا اجرای هنری)، حتماً به صدای خود زمان بازیابی و استراحت بدهید. استراحت صوتی باعث بازسازی سلول های مخاط حنجره و جلوگیری از آسیب مداوم می شود.
-
مراجعه به متخصص گوش، حلق و بینی در صورت بروز علائم مداوم
اگر دچار علائمی مانند گرفتگی صدای مداوم، درد گلو، یا تغییر در دامنه صوتی هستید، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است. تشخیص زودهنگام مشکلات حنجره، از پیشرفت بیماری هایی مانند فلج طناب صوتی یا توده های خوش خیم و بدخیم جلوگیری می کند.
توصیه های تکمیلی برای سلامت حنجره
- از مصرف بیش از حد کافئین و الکل (که خاصیت دیورتیک دارند و بدن را کم آب می کنند) خودداری کنید.
- از گلو صاف کردن مداوم اجتناب کنید؛ این کار فشار زیادی به طناب های صوتی وارد می کند.
- هنگام صحبت در جمع یا آموزش، از میکروفون یا بلندگو استفاده کنید تا صدایتان را بلند نکنید.
- تنفس از بینی (نه دهان) به مرطوب شدن هوا قبل از ورود به حنجره کمک می کند.
- در محیط های خشک از بخور سرد یا دستگاه مرطوب کننده هوا استفاده کنید.
جمع بندی
سلامت حنجره و مراقبت از صدا برای همه افراد—به ویژه آموزگاران، سخنرانان، خوانندگان و افرادی با استفاده زیاد از صدا—ضروری است. با رعایت نکاتی مانند نوشیدن آب کافی، پرهیز از سیگار و استفاده بهینه از صدا، می توان تا حد زیادی از اختلالات صوتی و آسیب های حنجره جلوگیری کرد. همواره به علائم هشداردهنده گوش دهید و در صورت نیاز، به پزشک متخصص مراجعه نمایید.