اختلال بلع: انواع، علائم، مدت زمان درمان و داروهای رایج
اختلال بلع یکی از مشکلات شایع در سیستم گوارش است که می تواند بر اثر عوامل مختلفی ایجاد شود و تأثیرات منفی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. در این مقاله به بررسی انواع اختلال بلع، علائم هر کدام، طول مدت درمان، روش های درمانی و داروهای رایج پرداخته ایم.
اختلال بلع چیست؟
اختلال بلع (Dysphagia) به مشکل در بلع غذا، مایعات یا بزاق اشاره دارد. این اختلال ممکن است در هر مرحله ای از فرآیند بلع – از دهان تا مری – رخ دهد و معمولاً نشانه ای از یک بیماری زمینه ای یا عارضه عصبی است.
انواع اختلال بلع
اختلال بلع را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- اختلال بلع دهانی-حلقی (Oropharyngeal Dysphagia)
این نوع اختلال بیشتر در مرحله ابتدایی بلع، یعنی از دهان تا حلق، اتفاق می افتد و معمولاً به دلیل مشکلات عصبی یا عضلانی ایجاد می شود.
علت مشکلات بلع حلقی یا همان دهانی
- سکته مغزی
- بیماری پارکینسون
- اسکلروز چندگانه (MS)
- آسیب های مغزی
- اختلال بلع مری (Esophageal Dysphagia)
این نوع اختلال در قسمت پایینی گلو یا مری رخ می دهد و معمولاً به دلیل انسداد، التهاب یا اختلالات حرکتی در مری به وجود می آید.
علل رایج:
- ریفلاکس معده (GERD)
- تنگی مری
- سرطان مری
- آشالازی (اختلال در عملکرد دریچه مری)
علائم انواع اختلال بلع
علائم ممکن است بسته به نوع اختلال بلع متفاوت باشد، اما علائم کلی عبارتند از:
- سرفه یا خفگی هنگام خوردن غذا یا نوشیدنی
- گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه
- ناتوانی در شروع فرآیند بلع
- درد هنگام بلع (Odynophagia)
- کاهش وزن بدون علت مشخص
- ترشحات بیش از حد بزاق یا آب دهان
- بازگشت غذا یا مایعات از بینی یا دهان
طول مدت درمان اختلال بلع
مدت زمان درمان اختلال بلع به علت زمینه ای آن بستگی دارد. برای برخی افراد، اختلال بلع ممکن است موقتی باشد و با درمان بیماری اصلی بهبود یابد؛ در حالی که برای دیگران، نیاز به درمان طولانی مدت یا دائمی وجود دارد.
به طور کلی:
- اختلال بلع ناشی از سکته مغزی ممکن است در چند هفته تا چند ماه با توانبخشی بهبود یابد.
- اختلالات نورولوژیک مزمن (مثل ALS یا پارکینسون) ممکن است نیاز به مراقبت همیشگی داشته باشند.
- اختلالات ناشی از ریفلاکس یا التهاب ممکن است در عرض چند هفته با دارو درمان شود.
راه های درمان اختلال بلع
درمان اختلال بلع به نوع، شدت و علت زمینه ای آن بستگی دارد. پزشک متخصص معمولاً پس از انجام آزمایش های تشخیصی، برنامه درمانی مناسبی را برای بیمار تدوین می کند. در ادامه، مهم ترین و مؤثرترین روش های درمانی این اختلال را بررسی می کنیم:
- توانبخشی گفتار و بلع
یکی از روش های اصلی درمان اختلال بلع، گفتاردرمانی و بلع درمانی است. متخصصین گفتاردرمانی با انجام تمرینات هدفمند، عضلات دخیل در فرآیند بلع را تقویت می کنند. این روش به بیماران کمک می کند تا با استفاده از تکنیک های خاص، بلع ایمن تر و مؤثرتری داشته باشند و خطر خفگی یا آسپیراسیون کاهش یابد.
- تغییر رژیم غذایی
در بسیاری از موارد، با تغییر قوام غذا و نوشیدنی (مثلاً استفاده از غذاهای پوره شده یا مایعات غلیظ شده)، می توان خطر بلع ناصحیح را کاهش داد. این روش به خصوص برای بیماران سالمند یا افرادی که دچار ضعف عضلات بلع هستند، بسیار مؤثر است.
- مداخلات دارویی
درمان دارویی اختلال بلع بسته به علت آن متفاوت است. به عنوان مثال:
- در مواردی که بلع دشوار ناشی از ریفلاکس معده (GERD) است، داروهای کاهش دهنده اسید معده تجویز می شود.
- در بیماری های عصبی، داروهایی برای کاهش اسپاسم عضلات مری یا تقویت عملکرد عصبی به کار می روند.
- در موارد التهاب مری، ممکن است پزشک داروهای ضد التهاب یا استروئیدی تجویز کند.
- درمان های جراحی
در برخی از موارد شدید، که اختلال بلع ناشی از انسداد، تنگی مری یا مشکلات ساختاری باشد، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. روش های جراحی عبارتند از:
- اتساع مری برای باز کردن قسمت های تنگ شده
- تزریق بوتاکس برای کاهش اسپاسم عضلات مری (در مواردی مانند آشالازی)
- کارگذاری لوله تغذیه (PEG Tube) در بیمارانی که بلع دهانی غیرممکن شده است
نکته مهم:
برای انتخاب بهترین روش درمان اختلال بلع، حتماً باید با پزشک متخصص گوارش یا گفتاردرمان مشورت کنید، چرا که درمان نادرست ممکن است وضعیت را پیچیده تر کند.
داروهای رایج برای درمان اختلال بلع
داروهای تجویزی بستگی به علت زمینه ای اختلال بلع دارند. برخی از داروهای متداول عبارتند از:
الف) داروهای کاهش اسید معده
برای بیمارانی که اختلال بلع ناشی از ریفلاکس معده (GERD) دارند:
- امپرازول (Omeprazole)
- پنتوپرازول (Pantoprazole)
- رانیتیدین (کمتر استفاده می شود)
ب) داروهای ضد اسپاسم
برای اختلالاتی مانند آشالازی:
- نیترات ها و مسدودکننده های کانال کلسیم
- بوتاکس (Botulinum toxin) در عضلات دریچه مری
ج) داروهای ضد التهاب
برای التهاب مری ناشی از عفونت یا بیماری های خودایمنی:
- کورتیکواستروئیدها (مثل پردنیزولون)
پیشگیری از اختلال بلع
اگرچه برخی از انواع اختلال بلع به ویژه انواع ناشی از بیماری های عصبی یا ژنتیکی قابل پیشگیری نیستند، اما رعایت برخی نکات ساده می تواند به کاهش خطر ابتلا به این اختلال کمک کند. راهکارهای موثر برای پیشگیری از اختلال بلع عبارتند از:
- ✅ پرهیز از غذا خوردن در حالت خوابیده: مصرف غذا در حالت نشسته و با زاویه مناسب بدن، به کاهش احتمال بازگشت غذا و گیر کردن آن در گلو کمک می کند.
- ✅ آهسته غذا خوردن و خوب جویدن غذا: بلع صحیح نیازمند آماده سازی کامل غذا در دهان است. جویدن کامل، فشار را از عضلات حلق و مری کاهش می دهد.
- ✅ درمان به موقع بیماری های گوارشی مانند ریفلاکس معده (GERD): ریفلاکس مزمن می تواند منجر به التهاب مری و ایجاد اختلال در بلع شود. کنترل و درمان سریع آن ضروری است.
- ✅ پیگیری منظم وضعیت سلامت عصبی: در صورت ابتلا به بیماری هایی مانند پارکینسون، ام اس یا سکته مغزی، مراجعه به پزشک و رعایت برنامه های توانبخشی گفتار و بلع بسیار اهمیت دارد.
با رعایت این نکات، می توان از بسیاری از مشکلات مربوط به بلع دردناک یا دشوار پیشگیری کرد و سلامت سیستم گوارش و عصبی را در سطح مناسبی حفظ نمود.
سؤالات متداول درباره اختلال بلع
- آیا اختلال بلع قابل درمان است؟
بله، بسته به نوع و علت اختلال بلع، بسیاری از بیماران می توانند با دارو، گفتاردرمانی یا جراحی بهبود یابند. - آیا اختلال بلع فقط در سالمندان دیده می شود؟
خیر، اختلال بلع می تواند در هر سنی رخ دهد، ولی در سالمندان شایع تر است. - آیا داروهای گیاهی می توانند به درمان اختلال بلع کمک کنند؟
در برخی موارد، داروهای گیاهی ممکن است در بهبود ریفلاکس کمک کنند، اما باید با پزشک مشورت شود.