دلایل اصلی دیر حرف زدن کودکان چیست و تا چه سنی دیر حرف زدن کودکان طبیعی است؟
دیر حرف زدن کودکان یکی از رایج ترین نگرانی های والدین در سال های ابتدایی رشد فرزندشان است. بسیاری از پدر و مادرها هنگامی که متوجه می شوند کودک هم سن وسال فرزندشان قادر به گفتن چندین کلمه یا جمله است، اما فرزند خودشان هنوز فقط صداهایی نامفهوم تولید می کند، دچار اضطراب می شوند. اما سؤال اساسی این است: دلایل اصلی دیر حرف زدن کودکان چیست؟ و تا چه سنی دیر حرف زدن کودکان طبیعی است؟
برای پاسخ دقیق به این دو سؤال، ابتدا باید مسیر طبیعی رشد گفتار در کودکان را بشناسیم و سپس عوامل تأثیرگذار بر تأخیر در تکلم را بررسی کنیم.
روند طبیعی رشد گفتار در کودکان
رشد گفتار یک فرآیند تدریجی و مرحله به مرحله است. البته این زمان بندی در هر کودک کمی متفاوت است، اما الگوی کلی آن به شکل زیر است:
- ۶ ماهگی: آغاز غان وغون و تولید صداهای بی معنی
- ۹ تا ۱۲ ماهگی: اشاره کردن، گفتن کلمات ساده مثل «بابا» یا «مامان»
- ۱۲ تا ۱۸ ماهگی: افزایش تعداد کلمات به حدود ۵ تا ۲۰ کلمه
- ۱۸ تا ۲۴ ماهگی: گفتن ۵۰ کلمه یا بیشتر، شروع ترکیب دو کلمه مثل «آب بده»
- ۲ تا ۳ سالگی: تشکیل جملات ساده، افزایش واضحی در دایره لغات
- ۳ سالگی به بعد: صحبت کردن روان تر و قابل فهم برای دیگران
بنابراین اگر کودکی در این بازه ها کمی عقب تر باشد، همیشه به معنای مشکل جدی نیست. اما وقتی انحراف از این روند زیاد باشد، باید دلایل آن بررسی شود.
تا چه سنی دیر حرف زدن کودکان طبیعی است؟
این یکی از مهم ترین سؤالات والدین است. در حالت کلی:
✔ تا ۱۸ ماهگی
اگر کودک هنوز توانایی گفتن حتی چند کلمه ساده را ندارد، ممکن است تأخیر خفیف محسوب شود، اما معمولاً نگران کننده نیست. برخی کودکان دیرتر شروع به صحبت می کنند اما سریع پیشرفت می کنند.
✔ ۱۸ تا ۲۴ ماهگی
در این سن انتظار می رود کودک حداقل ۲۰ تا ۵۰ کلمه بلد باشد و بتواند دو کلمه را کنار هم بگذارد. اگر کودک کمتر از این حد صحبت می کند، بررسی دقیق تر لازم است.
✔ ۲۴ تا ۳۰ ماهگی
در این مرحله کودک باید بتواند جملات ساده بگوید. اگر هنوز فقط چند کلمه می گوید یا زبان گفتاری اش نامفهوم است، تأخیر محسوب می شود.
✔ ۳ سالگی به بعد
اگر کودک در سه سالگی هنوز جمله سازی نمی کند یا گفتارش برای افراد خارج از خانواده قابل فهم نیست، این وضعیت معمولاً غیرطبیعی است و حتماً باید ارزیابی شود.
بنابراین به طور کلی می توان گفت:
اگر کودک تا دو سالگی پیشرفت قابل توجهی در حرف زدن نداشته باشد یا تا سه سالگی جمله سازی نکند، دیر حرف زدن او طبیعی نیست و نیاز به بررسی دارد.
دلایل اصلی دیر حرف زدن کودکان چیست؟
دلایل دیر حرف زدن بسیار متنوع است؛ از عوامل ساده محیطی گرفته تا مسائل پزشکی و رشدی. در ادامه مهم ترین عوامل را بررسی می کنیم.
۱. وراثت و سابقه خانوادگی
اگر یکی از والدین یا اعضای نزدیک خانواده در کودکی دیر زبان باز کرده باشند، احتمال اینکه کودک نیز کمی دیرتر حرف بزند بیشتر است. این عامل معمولاً مشکل جدی محسوب نمی شود اما باید در کنار سایر نشانه ها بررسی شود.
۲. کمبود تعامل و محرک های گفتاری
کودکانی که:
- زیاد در معرض تلویزیون و موبایل هستند
- ارتباط کلامی کمتری با والدین دارند
- زمان بازی و گفت وگو برایشان کم است
معمولاً دیرتر شروع به صحبت می کنند. گفتار یک مهارت آموختنی است و کودک نیاز دارد افراد زیاد در حضورش صحبت کنند.
۳. مشکلات شنوایی
یکی از مهم ترین دلایل دیر حرف زدن، کم شنوایی است؛ حتی در حد خفیف. اگر کودکی به دلیل عفونت گوش یا بیماری های دیگر نتواند صداها را واضح بشنود، طبیعتاً یادگیری صحبت کردن برایش مشکل خواهد شد.
نشانه های کم شنوایی شامل:
- واکنش ندادن به صداهای ملایم
- زیاد بلند کردن صدای تلویزیون
- تکرار بیش از حد «چی؟»
۴. اختلال طیف اوتیسم
کودکان دارای اوتیسم ممکن است دیر حرف بزنند یا ارتباط کلامی را دیر شروع کنند. در این کودکان معمولا نشانه هایی مثل:
- عدم تماس چشمی
- عدم اشاره به اشیا
- بی تفاوتی نسبت به نام خود
- علایق محدود
دیده می شود.
۵. مشکلات گفتاری و زبانی
گاهی کودک مشکلی در هوش یا شنوایی ندارد، اما دچار اختلال گفتاری است؛ مثلاً:
- اختلال در تولید صداها
- ضعف عضلات دهان
- تأخیر عمومی در رشد زبان
در این موارد گفتاردرمانی بسیار کمک کننده است.
۶. دو زبانه بودن خانواده
برخی کودکان در خانواده های دو زبانه کمی دیرتر صحبت می کنند، زیرا مغز آن ها هم زمان در حال پردازش دو زبان است. این موضوع معمولاً موقتی است و کودک بعد از مدتی به خوبی هر دو زبان را یاد می گیرد.
۷. مشکلات رشدی یا عصبی
مسائلی مانند:
- زایمان سخت
- کمبود اکسیژن
- برخی مشکلات ژنتیکی
می توانند روی تکلم تأثیر بگذارند.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر کودک شما شرایط زیر را دارد، بهتر است توسط متخصص گفتاردرمانی یا پزشک اطفال ارزیابی شود:
- در ۱۸ ماهگی هیچ کلمه ای نمی گوید
- در ۲۴ ماهگی کمتر از ۲۰ کلمه صحبت می کند
- در ۳ سالگی جمله سازی ندارد
- کودک به صداها واکنش کم نشان می دهد
- تماس چشمی کم یا رفتارهای غیرعادی دارد
- گفتارش برای دیگران نامفهوم است
تشخیص زودهنگام می تواند روند درمان را بسیار سریع تر و مؤثرتر کند.
روش های مؤثر برای کمک به کودکان دیر حرف زن
اگر کودک تأخیر خفیف دارد، والدین می توانند با چند تکنیک ساده روند تکلم را بهبود دهند:
✔ زیاد با کودک صحبت کنید
کارهای روزمره را برایش توضیح دهید.
✔ از کتاب های تصویری استفاده کنید
تصاویر را نشان دهید و اسم اشیا را تکرار کنید.
✔ موبایل و تلویزیون را محدود کنید
تماشای زیاد صفحه نمایش باعث کاهش محرک های گفتاری می شود.
✔ با کودک بازی های گفتاری انجام دهید
مثل تقلید صداها، شعرخوانی، گفتن نام وسایل.
✔ فرصت حرف زدن بدهید
به جای اینکه سریع نیازهایش را حدس بزنید، منتظر بمانید تا تلاش کند صحبت کند.
جمع بندی
در پاسخ به دو سؤال مهم:
دلایل اصلی دیر حرف زدن کودکان چیست؟
دلایل متنوعی وجود دارد؛ از وراثت و کمبود تعامل گرفته تا مشکلات شنوایی، اختلالات گفتاری یا اوتیسم.
تا چه سنی دیر حرف زدن کودکان طبیعی است؟
تا حدود ۲ سالگی ممکن است تفاوت هایی دیده شود، اما اگر کودک تا سه سالگی هنوز نتواند جمله سازی کند، معمولاً طبیعی نیست و نیاز به بررسی دارد.
شناخت زودهنگام مشکل و مراجعه به متخصص می تواند از بروز مشکلات آینده جلوگیری کند و به کودک کمک کند تا مهارت های گفتاری خود را به بهترین شکل توسعه دهد.