یکی از مشکلات رایجی که ممکن است بسیاری از افراد تجربه کنند ولی آن را با دیگر بیماری های گوارشی اشتباه بگیرند، رفلاکس حنجره ای یا رفلاکس حلقی (LPR) است. برخلاف رفلاکس معده ای رایج که با احساس سوزش در سینه همراه است، رفلاکس حنجره ای ممکن است بدون علائم واضح گوارشی باشد. در این مقاله بررسی می کنیم که رفلاکس حنجره چیست؟ چه علائمی دارد، چه عواملی باعث بروز آن می شوند و چگونه می توان آن را درمان کرد.
رفلاکس حنجره یا رفلاکس حلقی چیست؟
رفلاکس حنجره ای (Laryngopharyngeal Reflux) یا رفلاکس حلقی نوعی از برگشت اسید معده است که به جای آنکه تنها به مری بازگردد، به ناحیه گلو (حلق) و حتی حنجره نیز می رسد. در این حالت، اسید و آنزیم های گوارشی بدون اینکه فرد متوجه شود، از معده بالا می آیند و باعث تحریک گلو، تارهای صوتی و حنجره می شوند.
رفلاکس حلقی به عنوان “رفلاکس خاموش” نیز شناخته می شود زیرا بسیاری از افراد بدون احساس سوزش معده، دچار آسیب به گلو و حنجره می شوند.
علائم رفلاکس حلقی حنجره چیست؟
تشخیص رفلاکس حنجره ای دشوار است زیرا ممکن است با علائم بیماری های دیگر مانند آلرژی، سرماخوردگی یا حتی اختلالات تیروئید اشتباه گرفته شود. از جمله شایع ترین علائم رفلاکس حلقی حنجره می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس وجود توده یا گیر کردن چیزی در گلو
- گرفتگی صدا یا خشونت صدا به خصوص در صبح
- نیاز مکرر به صاف کردن گلو
- سرفه ی خشک مزمن
- احساس سوزش یا درد خفیف در ناحیه گلو
- ترشح بیش ازحد مخاط یا احساس خلط
- دشواری در بلع
- احساس مزه تلخ یا ترش در دهان (به ویژه در صبح)
بیش از ۳۰٪ از افراد مبتلا به مشکلات صوتی یا سرفه مزمن، در واقع دچار رفلاکس حنجره هستند. بسیاری از بیماران این علائم را با آلرژی، سینوزیت یا حتی اضطراب اشتباه می‌گیرند. در حالی‌که درمان صحیح فقط زمانی ممکن است که علت اصلی، یعنی رفلاکس حنجره، شناسایی شود.
علت های ایجاد رفلاکس حنجره چیست؟
رفلاکس حنجره ای یا حلقی (LPR) زمانی اتفاق می افتد که اسید معده به سمت بالا نشت کرده و به ناحیه گلو و حنجره برسد. دلایل متعددی می توانند باعث ایجاد یا تشدید این مشکل شوند. در ادامه به مهم ترین علت های رفلاکس حلقی اشاره می کنیم:
1.ضعف اسفنکتر فوقانی مری
عضله ای به نام اسفنکتر فوقانی مری در مرز بین مری و گلو وجود دارد. اگر این عضله ضعیف یا شل شود، اسید معده به راحتی وارد گلو و حنجره می شود و باعث تحریک آن ها می گردد.
2. تغذیه ناسالم و محرک
مصرف برخی مواد غذایی و نوشیدنی ها نقش مهمی در بروز رفلاکس دارند، از جمله:
- غذاهای چرب و سرخ کردنی
- خوراکی های تند
- شکلات
- قهوه و چای پررنگ
- نوشابه های گازدار
- مرکبات و گوجه فرنگی (اسیدی)
این مواد با تحریک معده یا شل کردن عضلات دریچه ها، خطر برگشت اسید را افزایش می دهند.
3.مصرف دخانیات و الکل
سیگار کشیدن و مصرف الکل باعث کاهش عملکرد عضلات دریچه ای مری می شوند و همچنین ترشح اسید معده را افزایش می دهند. این دو عامل مهم در تشدید رفلاکس حلقی شناخته شده اند.
4.اضافه وزن و چاقی
وجود چربی اضافی در ناحیه شکم می تواند فشار زیادی بر معده وارد کرده و باعث بالا رفتن محتویات آن به سمت گلو شود. به همین دلیل، افراد چاق بیشتر در معرض رفلاکس حنجره ای هستند.
5. استرس و اضطراب مزمن
تنش های روانی و استرس می توانند سیستم گوارشی را مختل کرده و باعث تشدید ترشح اسید معده شوند. همچنین برخی افراد در مواقع استرس تمایل بیشتری به مصرف خوراکی های محرک دارند.
6. برخی داروها
برخی داروها می توانند عملکرد دریچه مری را تضعیف کنند یا باعث افزایش ترشح اسید معده شوند، از جمله:
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای شل کننده عضلات
- برخی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن)
تشخیص رفلاکس حنجره چگونه انجام می شود؟
از آنجایی که علائم رفلاکس حنجره ای گاهی مبهم است، تشخیص آن توسط پزشک متخصص گوش و حلق و بینی یا متخصص گوارش صورت می گیرد. روش های تشخیصی شامل:
- آندوسکوپی برای بررسی التهاب در گلو و حنجره
- تست pH مری برای اندازه گیری سطح اسید در نواحی مختلف مری و گلو
- ارزیابی صدا و تارهای صوتی در صورت بروز تغییرات صوتی
درمان رفلاکس حلقی حنجره ای
درمان رفلاکس حلقی یا رفلاکس حنجره ای معمولاً نیازمند ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، تغییر رژیم غذایی، مصرف دارو و در مواردی بهره گیری از درمان های مکمل است. رعایت این اصول نه تنها به کاهش علائم کمک می کند بلکه از آسیب های بلندمدت به حنجره و گلو جلوگیری می نماید.
1. تغییر سبک زندگی و اصلاح تغذیه
مهم ترین و مؤثرترین گام در درمان رفلاکس حلقی، ایجاد تغییراتی در سبک زندگی روزمره است. توصیه های کلیدی شامل:
- پرهیز از مصرف غذاهای تحریک کننده مانند خوراکی های چرب، سرخ کردنی، تند، شکلات، قهوه، نوشابه های گازدار و غذاهای اسیدی مانند گوجه فرنگی و مرکبات
- خوردن وعده های غذایی کوچک تر در طول روز به جای وعده های حجیم
- خودداری از خوردن غذا حداقل سه ساعت قبل از خواب
- بالا نگه داشتن قسمت بالایی بدن حین خواب با استفاده از بالش زاویه دار یا تخت شیب دار
- ترک سیگار و کاهش یا قطع مصرف الکل
- کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی، چرا که چربی شکمی فشار بر معده را افزایش می دهد
2.دارو درمانی
در مواردی که تغییر سبک زندگی کافی نباشد، پزشک ممکن است دارو تجویز کند. رایج ترین داروها برای درمان رفلاکس حنجره ای شامل:
- مهارکننده های پمپ پروتون (PPIs) مانند امپرازول، پنتوپرازول یا اسموپرازول که تولید اسید معده را کاهش می دهند
- آنتی اسیدها (مانند شربت آلومینیوم-منیزیم) برای خنثی کردن اسید معده
- داروهای مسدودکننده گیرنده H2 مانند فاموتیدین یا رانیتیدین (در صورت صلاحدید پزشک)
نکته مهم: مصرف این داروها باید تحت نظر پزشک و با رعایت مدت زمان مشخص انجام شود.
3. درمان های مکمل و طبیعی
برخی بیماران با استفاده از روش‌های مکمل یا طب سنتی بهبود قابل توجهی در علائم رفلاکس حلقی گزارش کرده‌اند. از جمله گزینه‌های مؤثر می‌توان به دمنوش‌های گیاهی ضد التهاب مانند بابونه، شیرین بیان، زنجبیل یا نعناع اشاره کرد که در صورت عدم تحریک معده می‌توانند آرامش‌بخش و ضد التهاب باشند. همچنین مصرف عسل طبیعی می‌تواند به کاهش التهاب گلو و بهبود خشونت صدا کمک کند. نوشیدن آب گرم یا ترکیب آب و عسل پیش از خواب نیز از دیگر روش‌های ساده برای تسکین علائم است. نکته: این روش‌ها جایگزین درمان پزشکی نیستند و باید به عنوان مکمل در کنار تغییر سبک زندگی و دارو درمانی استفاده شوند.
درمان رفلاکس حنجره با دارو
همانطور که اشاره شد: در مواردی که پیشگیری و تغییر سبک زندگی به تنهایی جوابگو نبوده و علائم رفلاکس حلقی ادامه دارند، گاهی نیاز به مصرف دارو می‌باشد. این داروها باید حتماً با تجویز پزشک استفاده شوند تا هم اثربخشی مناسب داشته باشند و هم از عوارض احتمالی جلوگیری شود. داروها معمولاً به کاهش اسید معده، محافظت از مخاط حنجره و بهبود تخلیه معده کمک می‌کنند و بخشی از برنامه درمان جامع رفلاکس حلقی هستند.
داروهای معمول و خواص آنها برای درمان رفلاکس حلقی:
مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs):
امپرازول (Omeprazole)، پانتوپرازول (Pantoprazole)، لانسوپرازول (Lansoprazole)
خواص: کاهش تولید اسید معده، محافظت از مخاط حنجره و کاهش التهاب
آنتی‌اسیدها:
Maalox، Gaviscon، Rennie
خواص: خنثی کردن سریع اسید معده و تسکین فوری علائم سوزش و ناراحتی گلو
داروهای پروکینتیک:
متوکلوپرامید (Metoclopramide)، دومپریدون (Domperidone)
خواص: افزایش حرکت معده، بهبود تخلیه معده و کاهش بازگشت اسید به حنجره
اسپری‌ها و محافظ‌های موضعی گلو:
محلول‌های بی‌کربنات یا اسپری‌های محافظ مخاط
خواص: پوشش مخاط حنجره و کاهش تحریک ناشی از اسید
مصرف هر یک از این داروها باید تحت نظارت پزشک باشد و تغییر خودسرانه دوز یا نوع دارو ممکن است عوارض جدی ایجاد کند.
عوارض نادیده گرفتن رفلاکس حنجره چیست؟
اگر رفلاکس حلقی برای مدت طولانی درمان نشود، ممکن است منجر به مشکلات جدی تری مانند:
- آسیب به تارهای صوتی و تغییرات پایدار در صدا
- التهاب مزمن حنجره یا حنجره درد
- زخم در ناحیه گلو
- در موارد نادر، افزایش احتمال ابتلا به سرطان نای یا حنجره
جمع بندی
رفلاکس حلقی یا حنجره ای، اگرچه ممکن است در ابتدا بی‌اهمیت به نظر برسد، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند کیفیت زندگی و حتی سلامت صدا را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.
خبر خوب این است که با تشخیص دقیق، اصلاح سبک زندگی و درمان مناسب، این بیماری کاملاً قابل کنترل و حتی درمان قطعی است.
اگر شما یا اطرافیانتان علائمی مشابه علائم گفته‌شده دارید، وقت آن رسیده که برای بررسی دقیق‌تر به پزشک مراجعه کنید. آگاهی، مهم‌ترین گام برای بازگشت به آرامش و سلامت کامل است.